تخیّل معمولیِ باختین
یوسف اباذری
من صاحب چیزی نیستم مگر امر روزمرّه که هرگز نمی توان از آن جدایم ساخت. رمز و راز ناگشوده باقی می ماند یا از دست می گریزد یا در همین جا مأمن می گزیند، جایی که در آن هر چیز آن چنان که رخ می دهد، رخ می دهد.
مارتین بوبر
اندیشه فیلسوف اجتماعی و نظریه پرداز فرهنگی روسی، میخائیل. م. باختین (۱۹۷۵ – ۱۸۹۵) در طول دو دهه اخیر عملاً در بسیاری از رشته های علوم انسانی فراگیر شده است. اگر چه نفوذ او هنوز آنقدرها شتاب نیافته که در علوم اجتماعی پا گیرد، نشانه هایی وجود دارد که این وضعیت در حال تغییر است (بل و گاردینر ۱۹۹۸؛ مندل کر ۱۹۹۵). خاصّه به شکلی فزاینده این امر بازشناخته می شود که سویه های خاصی از رویکرد باختین به ویژه آن سویه ها که مربوط به مفهوم «امر معمولی» (prosaics) است، واژه ای جدید که در اصل دو باختین شناس برجسته یعنی گری سال مورسان و کَری اِمرسون۱ جعل کرده اند مطالب بسیاری برای عرضه به نظریه انتقادی زندگی روزمره در خود نهفته دارند. در این مقاله طرحی از اندیشه های باختین درباره محوریت «امر معمولی» در هستی اجتماعی انسان ارائه خواهد شد. من با شرح موجز زندگی باختین و معنای فکری او کار را شروع خواهم کرد و با بحث درباره نوشته های پدیدارشناسانه اولیه او کار را پی خواهم گرفت، نوشته هایی که در آنها طرح اولیه مفهوم امر معمولی و اخلاق و بین الاذهانیت، که علاقه مندی مادام العمر او بودند، ریخته شد. مضمون کلیدی در چنان متونی عبارت از این است که ارزشها و معناهایی که به طور کاملاً مستقیم زندگی ما را شکل می دهند، از تقاضاهای وجودی زندگی روزمرّه و روابط بین الاثنینی بلاواسطه ما نشأت می گیرند. بنابراین امر روزمرّه بر سازنده ساحتی اساسی است که داوریها و کنشهای ما، خاصّه آنهایی را که خصوصیت اخلاقی و هنجارمند دارند جامه عمل می پوشانند. سپس به وارسی «چرخش زبانی» باختین در اواسط سالهای ۱۹۲۰ خواهیم پرداخت. باختین در این دوره از فعالیت خود امر معمولی را بدوا درون خصوصیات گفتگویی استفاده زبانی، که هم در زندگی و هم در ادبیات یافت می شود، قرار می دهد و تأکید می کند که ادغام واژگان و ژانرهای گفتاری روزمرّه در اشکال فرهنگی متنوع (خاصّه در رمان) به تغییر شکل آگاهی انسانی در جهت بازتر و تأملی تر و گفتگویی تر شدن کمک می کند. بخش پایانی به وارسی نسبت کارناوال و زندگی روزمرّه در نوشته های باختین اختصاص دارد، نوشته هایی که در آن بینش معمولی نوشته های اولیه او به گونه ای پروبلماتیزه می شود و به شیوه ای آشکارتر خصوصیتی انتقادی و اجتماعی سیاسی به خود می گیرد.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه (https://hawzah.net/fa/Article/View/88614) > > > >