جایگاه توماس آکوئیناس در تاریخ فلسفه

دکتر کریم مجتهدی

… توماس آکویناس کتابهای عدیده ای دارد که اسمش «سوما» است. جامع الکلام است. یک دوره کامل و جامع کلام مسیحی است و خیلی چیزهای دیگر. آثارش خیلی زیاد است. با این حال یکی از آثاری که در دوره جوانی نوشته، شاید هم اولین رساله اش باشد؛ به نظر من راجع به آن باید بیشتر دقت کرد. شاید بیشتر از ۲۰۰ صفحه کامل نشود، بقیه کتابهایش خیلی قطور است. در این کتاب که اسمش هست دِآنته اِد اِسانسیا (De ente et essential) یعنی درباره وجود و ماهیت، از ابتدا با ابن سینا شروع می شود. جوانی را در نظر بگیرید در قرن سیزدهم، در شهر پاریس غریبه است. برای این که خودش اهل سیسیل است. آنجا تحصیل می کند. او با ابن سینا زندگی می کند. فکرش را با این سینا می سازد. می فهمد که باید تغذیه بکند و واقعا تغذیه می شود. این را فهمیده که باید تغذیه بشود. خیلی ها اعتقاد دارند . شاید هم به افراط، ولی فکر کنم درست است که این کتاب تنها اثر واقعا فلسفی توماس آکوئینی است. بقیه کتابهایش کلامی است. این کتاب فلسفه محض است. موضوع تفکیک وجود از ماهیت است و این تفکیک فلسفی است که از ابن سینا است. این کتاب کوچک زیر بنای فلسفیِ فکری کل کتاب های کلامی توماس آکوئینی است که تعدادشان زیاد هم هست. این کتاب در واقع سنت ابن سینا است. از لحاظ دینی هم خیلی خیلی مهم بوده، احتمالا در تمام کتابهای کلامی اش، ۵ استدلال یا برهان اصلی درباره وجود خداوند دارد. براهینش به زبان امروزی ما بیشتر انّی است، لمّی نیست؛ یعنی از تصور به وجود پی نمی برد. از وجود به علت پی می برد؛ یعنی خلقت را می بیند، بعد می گوید خداوند. دیگر همانند آنسلم نمی گوید: «من تصوری از خداوند دارم، پس خدا وجود دارد». این گونه نیست. یک نوع دیگر است.
برهان اول: علت محرک نامتحرک است؛ یعنی آن حرکت دهنده است که خودش حرکت نمی کند. وارد جزئیات نمیشوم.
برهان دوم: خود علت است «این جهان موجود است، پس علتی دارد.» برهان سوم مهم است. همانی است که در آن کتاب کوچک آورده شده است. می گوید: آنچه ما در این جهان می بینیم، فقط ممکن است. ما با ممکنات روبرو هستیم….

ادامه مطلب > > > >