دکتر عبدالحسین زرین کوب

در بین فوایدی که قدما جهت تاریخ ذکر کرده اند یکی این نکته است که از تاریخ، هم آشنایی با عقاید و ادیان حاصل می شود و هم می توان دردها و گرفتاریهایی را که در زندگی پیش می آید از روی آن و با توجه به تجارب گذشته رفع و درمان کرد. در واقع با ذکر این دو فایده ی عمده، قدما می خواسته اند تاریخ را، هم مرادف علم ادیان بخوانند، هم در ردیف علم ابدان. نه آیا پیغمبر گفته بود علم دو تاست، علم ادیان و علم ابدان؟

شک نیست که شناخت ادیان و عقاید در نزد قدما اهمیت بسیار داشته است و از مورخان بزرگ دنیای اسلام کسانی چون ابوالحسن مسعودی، ابن واضح یعقوبی، و ابوریحان بیرونی مخصوصاً به آنچه مربوط به عقاید و ادیان بوده است توجه خاص داشته اند. امّا در بین فواید تاریخ، آنچه هنوز اهمیت خود را از دست نداده است توجه به جنبه ی عملی و اخلاقی تجارب تاریخ است که هرچه بر میزان این گنجینه افزوده می شود فوایدی نیز که از آن حاصل تواند شد افزونی می گیرد.

از اینجاست که تاریخ را به علم ابدان – علم طب – تشبیه کرده اند از آنکه به تعبیر ابوالحسن بیهقی هیچ واقعه یی از خیر و شر نیست که سانح گردد و نه در عهد گذشته مثل آن یا نزدیک بدان واقعه بوده باشد؛ پس همچنانکه اطباء از بیماری های گذشتگان دستور کار برای خویش می سازند اهل خبر نیز از حوادث گذشته سرمشق می گیرند و از آنچه در عهد گذشته از آن احتراز کرده باشند احتراز کنند: این همان فایده یی است که یونانیها از تاریخ پراگماتیک می جسته اند.

ادامه مطلب > > > >