اما به هر حال، فرهنگ دینی همواره حامل پیام اخلاقی بوده است و من شدیداً اعتقاد دارم با وجود اینکه حیات دینی در جامعه ما و جهان بسیار ضعیف شده، هنوز هم دینداران ما می‌توانند حامل ارزش‌های والای اخلاقی باشند، هر چند که این پتانسیل اخلاقی در سراسر جهان و  به تبع آن در جامعه ما به شدت ضعیف گشته است و متأسفانه ظاهرگرایی دینی موانعی را هم در بهبود وضعیت اخلاقی جامعه ایجاد کرده‌اند اما با همه این اوصاف یک نوع پتانسیل اخلاقی در فرهنگ دینی جامعه وجود دارد که حائر اهمیت است و اندیشمندان و روشنفکران نمی¬توانند نسبت بدان بی¬تفاوت باشند.

 اینکه دینداران بتوانند فرهنگ رعایت حق‌الناس و رعایت حقوق دیگران را ترویج دهند، یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های اجتماعی است که امروز می‌توانند بر حسب ظرفیت خود در جامعه به عهده بگیرند. دینداری، امروز هم می‌تواند سرمایه‌ای اجتماعی به سمت تحول و تعالی جامعه باشد، به شرط آن که طرح و برنامه‌ای وجود داشته باشد. در حال حاضر متأسفانه جامعه ما به طور کلی و حاملان فرهنگ دینی و دینداران به طور خاص فاقد این طرح و برنامه هستند.

عبدالکریمی: آن مدلی که دینداران در صدد تحمیل عقاید خود به دیگران برنیایند و تعالیم خود را صرفاً به مردم پیشنهاد دهند؛ دینداری¬ای که در کنار عنصر محبت و دوستی، و در کنار آنچه در شیعه، ولایت خدا گفته می‌شود، می‌تواند تأثیر داشته باشد، دینداران تا زمانی که محبت ایجاد کنند و مردم، دوستشان داشته باشند می‎‌توانند در امور دخالت کنند اما آن جایی که مردم حس دوستی نداشته باشند، آن‌ها حق دخالت ندارند. لذا معتقدم دینداران در حکم یک حزب هستند. زمانی یک حزب می‌تواند مشروعیت سیاسی هم داشته باشد که اکثریت جامعه از آن‌ها حمایت کنند اما آن جایی که اکثریت از آن‌ها حمایت نکنند، آنها حقی بر جامعه نداشته، نباید چیزی را به جامعه تحمیل کنند. تعبیر زیبای قرآن کریم این است که خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «إِنَّمَا أَنْتَ مُذَکِّرٌ»(غاشیه، ۲۱)، تو تنها موظف هستی به مردم انذار دهی و یادآوری کنی.

در راستای عقلانی و فایده‌مند بودن، مناسک دینی در جامعه هم می‌تواند مورد بازنگری و تأمل دوباره قرار گیرد و نسبتی با پیام اصلی این مناسک برقرار شود. بسیاری از شعائر و مناسک دینی بخشی از فرهنگ ما شده‌اند بدون اینکه روح دینی خود را داشته باشند بلکه صرفاً یاد و خاطره ای از گذشته هستند. بسیاری از مناسک، کارکردی را که قبلاً داشتند ندارند بلکه به یک فستیوال، جشنواره و بهانه ای برای لذت و سرگرمی تبدیل شده‌اند. البته این سخن من مطلق نیست و مناسک هنوز هم در حیات اخلاقی جامعه نقش دارند اما این نقش بسیار اندک گردیده است؛ هجوم بی اخلاقی و نیهیلیسم جهان کنونی، آخرین سنگرها را نیز دارد می‌گیرد.

گفت‌وگو از مجتبی اصغری