مبانی اسطوره ای در ساختار سه گانه طبقات اجتماعی
محمد رضایی راد
سازمان اجتماعی ایران ساسانی براساس الگوی دیرینه ساختار سه گانه طبقاتی نزد اقوام هند و اروپایی شکل گرفت. در دوران ساسانیان با پیشرفت مناسبات اجتماعی طبقه چهارمی به این سه افزوده شد که در اسناد اداری این طبقه متعلق به دبیران و در متون دینی متعلق به پیشه وران است. اما بی تردید این چهارگانگی تنظیم متأخری از ساختار سه گانه طبقاتی است. اصلی ترین دلیل ما برای اصیل بودن سه گانه بودن طبقات و تأخر چهارگانگی آن، پیشینه دیرپای آن در اسطوره های اقوام هندواروپایی است.
افزودن طبقه چهارم به سازمان کهن طبقات هندواروپایی تنها به دلیل گسترش مناسبات اجتماعی نوین و نظام جدید تقسیم کار صورت گرفتن. جلال ستاری با امعان نظر به رهیافت های ژرژ دومزیل نوشته است: «حتی هنگامی که جامعه دیگر به سه طبقه تقسیم نمی شده نیز، آن ایدئولوژی هم چنان پایدار مانده، یعنی اهل نظر آن را به جهان بینی تبدیل کرده اند».
ایده تقسیم طبقات اجتماعی به سه کار ویژه اصلی، ایده ای مشترک میان اقوام هندواروپایی بود و نشانه های آن را در رسوم اجتماعی و ادبیات حماسی – اسطوره ای اقوام پراکنده ای چون ژرمن ها، سلت ها، رومیان، یونانیان، هندیان و ایرانیان می توان یافت.
نشانه های این ایده برای مورخان و زبانشناسان زبان های کهن البته امری شناخته شده بود، امّا برای شناخت نفوذ عمیق آن در اسطوره ها و ادبیات حماسی این اقوام، محتاج تحقیق و تتبع فراوانی بود که این مهم بر اثر مساعی اسطوره شناس فرانسوی، ژرژ دومزیل (۱۹۸۶-۱۸۹۸)، فراهم شد.
> > > >