تبیین نظریه اخلاق در فلسفه مدرن (کانت) و پست مدرن (فوکو) و نقد تطبیقی دلالتهای آن برای تربیت اخلاقی

دکتر سید مهدی سجادی

ابوالفضل علی آبادی

به اعتقاد کانت عقل واحد است، امّا اطلاقهای آن دو گونه اند که شامل عقل نظری و عقل عملی می شود که به زعم او منشأ دستورات اخلاقی عقل عملی است؛ به عقیده ی او هر انسان به دلیل برخورداری از قوه ی عقل، احساس وظیفه ی اخلاقی می کند و عمل اخلاقی انجام می دهد. فوکو مخالف اخلاق عقل باور کانت است. از نظر او اخلاق مدرن متأثر از گفتمان است که ساختاری اجتماعی و زبانی دارد و ساخته و پرداخته ی صاحبان قدرت است. وی آزادی کانتی را نوعی توهم و فریب می داند و آن را اخلاق مقرراتی نام می نهد و در مقابل او معتقد به اخلاق زیبایی شناسانه است که نوعی اخلاق عملی است.

رویکرد تربیت اخلاقی کانت (مدرن) عقل گرا و خردباور است. در دیدگاه او عقل انسانی به عنوان یک قاعده گزار مطلق و جهان شمول مورد توجه است؛ امّا فوکو به عنوان فیلسوف پست مدرن مخالف کلیت، جهان شمولی و قاعده گزار بودن عقل است و تربیت اخلاقی مدّ نظر وی، تربیت محلی خاص و متفاوت و فاقد بنیانهای ثابت و جهانی است. کانت هدف تربیت اخلاقی را پرورش انسان آزاد می داند. فوکو نیز معتقد به آزادی اخلاقی است، امّا نه از نوع کانتی؛ به عقیده ی او آزادی کانی به دلیل پیروی از دستورالعمل و مقررات اخلاقی نوعی بردگی و محدودیت محسوب می شود. آزادی حقیقی را فرد باید خود به طریق درونی تجربه کند.

ادامه مطلب > > > >