محمد ضیمران
نگاهی به حضور فلسفه در سینما می تواند منبع تحقیقات بسیار در هر دو رشته باشد. بنا به اهمیت چنین جریانی دکتر محمد ضیمران در نشست «رویکردهای فلسفی در سینما» که در شهر کتاب برگزار شد، به اختصار به جایگاه فلسفه در سینما پرداخت. مقاله ذیل حاصل این واکاوی است.
تا قبل از دهه ۸۰ میلادی تعداد آثاری که در مورد فلسفه سینما منتشر شده بود از انگشتان دست تجاوز نمی کرد، اما از این دهه به بعد وجهی نوزایی در این عرصه پدیدار شد. دلایل زیادی وجود دارد که این رویداد مبارک را توجیه کند. اما همین قدر می توان گفت که انفجار آثار و به طور کلی فعالیت های سینمایی رفته رفته بررسی فلسفی سینما را از ضرورتی ویژه برخوردار کرد و آن را در ردیف فلسفه تئاتر، فلسفه حرکات موزون و فلسفه نقاشی قرار داد. امروزه، فلسفه فیلم در اغلب نهادهای آموزشی جهان به عنوان رشته یی مهم در ذیل زیباشناسی فیلم، نظریه فیلم و نقد فیلم تدریس می شود. در اینجا باید به دو ویژگی عمده در فلسفه فیلم قبل از ورود به مباحث ظریف تر و دقیق تر این رشته اشاره کرد؛ نخست آنکه پژوهندگان سینما که خود به طور حرفه یی فیلسوف محسوب نمی شوند در طرح مباحث فلسفی سهم عمده یی داشته اند. این امر فلسفه سینما را از سایر فلسفه های مضاف متمایز می کند. بنابراین در اینجا وقتی از فیلسوف سینما سخن به میان می آید مراد صرف اهل فلسفه نیست بلکه مقصود تمام کسانی است که در باب فیلم و سینما مسائل و موضوعاتی فلسفی را مطرح کرده اند. دوم آنکه میان فلسفه سینما و نظریه سینما وجهی مناسبت تنگاتنگ حاکم است. لذا تفکیک نظریه سینما از فلسفه سینما کاری است بس دشوار و چه بسا مودی به هیچ بهره ملموسی نباشد.
بدیهی است که فلسفه سینما را می توان با رساله معروف ارسطو، بوطیقا، آغاز کرد. ارسطو در این رساله کوشید تا وجه رایج هنر دوران خود یعنی تراژدی را از منظر فلسفی تحلیل کند. او در این اثر گران سنگ انواع هنرهای نمایشی و شعری را تبیین کرد و در تعریف تراژدی به جنبه های گوناگون ژانر اثر پرداخت. لذا انواع رویدادها را از لحاظ اجزا و حدود آن، منزلت اجتماعی شخصیت های نمایش (شریف و وضیع)، کیفیات اخلاقی شخصیت ها (بررسی لغزش ها و خطاهای تراژیک)، ساختار روایت (واژگونی نمایشی یا تصرف و تحولی ناگهانی) و تاثیر اثر بر مخاطب (پالایش رحم و شفقت یا ترس) بررسی کرد. هنوز هم نحله ارسطویی نقش تعیین کننده در فلسفه هنر به طور عام و فلسفه سینما به طور خاص دارد…
ادامه مطلب > > > >