مارتین بوبر و فلسفه دیالوگ
امید مهرگان
۱- این بند می تواند به مثابه پیشگفتاری باشد در آغاز هر نوشته ای که بر آن است تا به معرفی و تحلیل شخصیتی بپردازد و «درباره» جایگاه او و آثارش اطلاعاتی و نه شناختی چندان تمام عیار – ارانه دهد. نزدیک شدن به یک شخصیت آنجا که دیگر وجهی وجودی و ملموس – آن سان که با آدمهای اطراف رو به رویی می کنیم – ندارد، تنها به یاری آثار او و یا کمی ناخشنود کننده تر از آن، به یاری آنچه در بارهء او نوشته یا گفته شده است، میسر است که در این صورت – به هر حال – آن شخصیت صبغه ای انتزاعی، محصول امکانات متن به خود می گیرد. و نیز آنجا که آثار خود متفکر در اختیار نیست که تصادف در مورد متفکری برجسته چون مارتین بوبر این امر صدق می کند. در ایران تنها یک اثرش و اصلی ترین اثر او در زمینه کار فلسفی اش ترجمه شده است، سخن گفتن از او مستلزم رعایت مصیبت بار مجموعه ای از قراردادهاست که لاجرم تنها قادر است چند نقطه تصادفی از مختصات جایگاه او را نشانه گذاری کند؛ که این خود به شمایل کامل او به مثابه یک وجود انسانی – آنسان که بتوان با آن روبه رویی کرد – راه نمی برد، بل وضعیتی شبح گونه از او را در نظام مکتوبات مرتبط با زمینه کاری او، صورت می بندد. پس تکلیف نوشتارهایی از این دست، این باد که با گونه ای احتیاط، کیستی شخصیت را نه بیان ، بل بکوشد که نشان دهد. همچون دکه ای سفید که بیش از آنکه به سفیدی خود دلالت کند به یاری تضاد (و زنده باد تضاد) از سیاهی زمینه ی خود خبر می دهد.
۲. می توان گفت که فلسفه دیالوگ از سویه های اصلی و زیر بنای فلسفه و الهیات جدید است که به علم انسان شناسی، مفهوم و ابزاری نوین بخشیده و آن را به عنوان شاخه فلسفی مستقلی مطرح کرده است. با نظر به اینکه پایه گذاران فلسفه دیالوگ را کیپرکه گارد و هامان تشکیل می دهند، این شاخه فلسفی مهم را می توان به نوعی آنتی تزی زاده ایده آلیسم آلمانی دانست؛ گریز از مطلق باوری جزم اندیشانه گریز از فردگرایی و جمع گرایی افراطی. انسان به عنوان یک تمامیت هستی دار، به مثابه موجودی که بیش از آنکه قادر به اندیشیدن، تعقل، تفلسف و تحلیل باشد، یارای روبه رویی کردن و مواجهه وجودی و گفت و گو را دارد. موجودی که قادر است با تمام وجودش رابطه سازی کند و صرفاً ماشینی تحلیل گر و تجربه گر و مقوله چین نیست. او مورد خطاب قرار می دهد و مخاطب واقع می شود. من ای که نمی تواند بی «تو» سر کند.
ادامه مطلب > > > >