مفهوم خود و نسبت آن با عمل سیاسی
در اندیشۀ “هانا آرنت” و “هربرت مارکوزه”
محمد عابدی اردکانی
محمود علی پور
در ارتباط با مفهوم “خود”، آثار و نوشته های فراوان وجود دارد. با وجود این، یکی از تعاریف آن، بخصوص در تلقی مدرنیستی و پسامدرنیستی آن، به فضایی از استقلال و کنشگری خودمختار فاعل شناسا اشاره دارد؛ چنانکه در پیشبرد خویش، “خودرانشی” و در عبارتی مانند “خودش کرد”، می توان این امر را مشاهده کرد. اساساً این تلقی از مفهوم خود در میان اندیشمندان سیاسی نیز به کرات مشاهده می شود. دو تن از این متفکران قرن بیستم که با این تلقی مطالبی را به رشته تحریر درآورده اند، “هانا آرنت” و “هربرت مارکوزه” هستند. از یکسو آرنت با مطرح کردنِ مفهومِ “تکثر انسانی”، به دنبال این ایده است که انسان ها را به عنوان “فاعل شناسا” و به عنوان موجودی متمایز و آزاد آشکار سازد. او نهایتاً این طریقه را با مفهوم “عمل” پیوند می دهد تا از این طریق، خودِ انسانی را به عنوان نقش دهندگان به نظام سیاسی معرفی کند. از طرف دیگر، هربرت مارکوزه قرار دارد که خصوصاً در کتاب “انسان تک ساحتی” به دنبال فعال ساختن انسان ها به عنوان خودهای کنشگر و مستقل از چنگال یک نوع پیوستگی است که جامعه ی سرمایه داری ایجاد کرده است. از این رو تا وقتی این پیوستگی وجود دارد، عمل سیاسی نیز محدود است. اساساً وجه متمایز مفهوم بندی خود در اندیشه ی آرنت و مارکوزه، با فلسفه سیاسی غالب پیش از خود در این است که فلسفه سیاسی پیشین، خود را به شدت وابسته به “قدرت”، “سلطه ی فناوری”، “تکنولوژی” و “رسانه” و از اصالت خویش دور ساخته است و این دو با پیوند مجدد سوژه با عمل سیاسی متکی به خویشتن، در صدد بازیابی مجدد کنشگری سوژه همت می گذارند.
ادامه مطلب > > > >