انسانیت، حقیقت و ادیان؛ در نمایشنامه ی ناتان خردمند اثر گوتهولد افرایم لسینگ
معصومه بوذری
دربارۀ گوتهولد افرایم لسینگ:
گوتهولد افرایم لسینگ (۱۷۸۱-۱۷۲۹ م) از متفکران عصر روشنگری است که همزمان با تحولات فلسفی جامعه اروپا سعی داشت با نگارش رسالاتی در باب فلسفه ادیان مخاطبان خود را آگاهی بخشد.
او در آخرین نمایشنامه ای که به رشته تحریر در آورده برهه ای از تاریخ را برمی گزیند که بسیار قابل تأمل است.
دوران جنگهای صلیبی
در این یادداشت، ضمن اشاره ای مختصر به علل وقایع جنگهای صلیبی دویست ساله در سده یازدهم و دوازدهم، درباره تفکرات لسینگ بویژه در نمایشنامه “ناتان خردمند” به مروری تاریخی می پردازیم.
لسینگ نویسنده ای آزاد بود. وابستگی به دربار و مراکز قدرت نداشت و زندگی اش با شغل کتابداری می گذشت.
در سال ۱۷۵۴ وی با فیلسوفی یهودی، به نام مندلسون، آشنا شد و دوستی آنان تا پایان عمر ادامه یافت.
مندلسون پیوسته سعی در پیوند مسیحیان و یهودیان داشت.
خرد، به اعتقاد لسینگ، علت حرمت و امتیاز انسان بر سایر موجودات است.
و وظیفه انسان کوششی پایدار برای کسب حقیقت است.
لسینگ انسان را نه صاحب حقیقت که طالب آن می داند.
و می گوید: “حتی اگر خداوند در دست راستش حقیقت و در دست چپش راههای رسیدن به حقیقت را بگذارد من دست چپ او را برمی گزینیم.”
لسینگ فاصله بین تماشاگران و قهرمانان نمایشنامه را از بین برد تا آنها هم خود را در سرنوشت قهرمانان سهیم بدانند و بیشتر با آنان همدردی کنند.
همچنین قلمروی دیگری را نیز برای اشاعه افکار روشنفکرانه اش برگزید که حکایت حیوانات است و ضمن نقد و بررسی آثار دیگران خود نیز از این شیوه استفاده کرد.
وی کتاب “لائوکون” را در نقد ادبی تدوین کرد و عقیده رایج درباره هنر شاعری را مورد نقد قرار داد.
وی آخرین نمایشنامه خود، “ناتان خردمند” را در سال ۱۷۷۸ پایان داد و در اوایل ۱۷۷۹ به چاپ رساند.
این نمایش دو سال بعد از مرگ نویسنده اش یعنی در سال ۱۷۸۳ برای نخستین بار در تئاتر برلین به روی صحنه رفت.
بعدها شیلر با تغییراتی آنرا به روی صحنه برد که با استقبال بیشتری مواجه شد.
بعد از آن هم این نمایش بارها در وین و بسیاری از شهرهای آلمان به نمایش درآمد.
لسینگ در اواخر عمر به فلسفه و تاریخ روی آورد و برای آن طرحی فراهم کرد.
به عقیده او بشریت مطابق مشیت الهی در جهت شکوفایی انسانیت و تحقق آزادی گام برمی دارد.