انسجام بنیادهای فکری و ساختار در نمایشنامه های یاسمینا رضا
معصومه بوذری
یاسمینا رضا در آثارش به انسان معاصر توجه دارد؛ و آدم هایی را به تصویر می کشد که در لابیرنت زندگی چنان سردرگُم شده اند که دیگر رهایی از این بازی برایشان امکانپذیر نیست. نمایشنامه های منسجم و دقیق او بسان آینه هایی روشن و شفاف هستند که جزئی ترین ویژگی های جامعه ی مدرن را منعکس می کنند. برای این منظور، او بیانگری زیر نور مستقیم و پرفروغ “رئالیسم” را برگزیده است، که بهترین شیوه برای انعکاس عینیت زندگی انسان معاصر محسوب می شود. «مسأله ی مرکزی رئالیسم، بازنمودن متناسب تمامیت شخصیت انسان است.» (پژوهشی در رئالیسم اروپایی، گئورک لوکاچ، ص ۹، پیشگفتار نویسنده)
یاسمینا رضا، این نمایشنامه نویس پست مدرن، کاراکترهایش را در موقعیت های به ظاهر عادی و ساکن قرار می دهد؛ امّا در پشت این ظاهر ساده، مجموعه ای از مفاهیم بنیادی و تأمل برانگیز فلسفی، کشمکش های فرهنگی، زخم های عمیق روانی، و آشفتگی و معناباختگی حیات مردمان امروز را به تصویر می کشد؛ و نتیجتاً نمایشنامه هایی جنجالی و بی نظیر خلق می کند که یکپارچگی در تمامی سطوح آن، صورتی جادویی به آنها می بخشد؛ یکپارچگی در فرم و محتوا، سبک، ژانر، رویکردهای اجرا، شیوه های بیان، اصول روایی و تکنیک هایی مثل آیرونی آنجا که سخن از تضاد است، و … گروتسکی کم نظیر و به ظاهر سهل.
شاخصه ای که او را از دیگر همتایانش متمایز می کند شاید همین سهل و ممتنع بودن آثارش باشد؛ که احتمالاً برخاسته از تعهدی است که به اصول مینیمالیسم دارد؛ چنانکه اگر یکی از دیالوگ ها را از متن حذف کنیم قطعاً مقداری از عمق محتوا کم کرده ایم. حتی در شرح حالت ها و شرح صحنه نیز به سختی می شود چیزی کم یا زیاد کرد. او خود به این گزیده نویسی اش اذعان می کند: «تلاش می کنم بر اساس بنیادی ترین چیزها بنویسم. تلاش می کنم با کمترین چیزها تقریباً همه چیز را بگویم.» (از پیشگفتار سه روایت از زندگی)
از اینرو، برای درک عمیق تر آثار یاسمینا رضا پیشنهاد می شود سعی کنیم به تک واژه ای ویژه برسیم که می تواند “تم” نمایشنامه باشد و یا یک مفهوم کلی که اصلی ترین پیام نویسنده در آن متمرکز می شود، هم در فرم و هم در محتوا. این تک واژه را می توان در موضوعات فرعی، موتیف های تکرار شونده، کارکرد اشیاء، کنش های شخصیت ها و در کل، در تمامی عناصر ساختمان و لایه های معنایی نمایشنامه، مشاهده کرد؛ که به درونمایه، و مضمون اثر، و نظر نویسنده معطوف شده و تمامی تکنیک های ساختاری و اجرایی را تحت تأثیر قرار داده است.
این مطلب اول بار در سایت انسان شناسی و فرهنگ منتشر شده است.