ایران: شرق میانی
نگاهی حکمی به جامعیّت وجوه شرقی و غربی ایران
محمدرضا ریخته گران
فرهنگ و تمدن ایران در میانۀ دو فرهنگ و تمدن بزرگ قرار گرفته است. یکی فرهنگ و تمدن شرق آسیا و دیگر فرهنگ و تمدن یونان. شرق آسیا در جانب شرقی وجود، جانب روح و روحانیات قرار می گیرد و تقدیر تاریخی آن نیستی است و یونان در جانب غربی، جانب جسم و جسمانیات است و تقدیر تاریخی آن هستی است. در این میان احکام فرهنگ و تمدن ایران نه احکام جانب شرقی و نه احکام جانب غربی است. فرهنگ و تمدن ایران جامع شرق و غرب است و میراث دار صورتی از تفکر معنوی است که هم ناظر به وجوه شرقیه است و هم ناظر به وجوه غربیه. حقیقت معنوی قلب نیز در وجود آدمی، بنا بر نظر عارفان مسلمان مقام برزخ و واسطۀ میان روحانیت صرف و جسمانیت صرف است. بنابراین ابران را تعلق و پیوندر وثیق با مقام قلب حاصل می آید. به همین جهت میان تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران با اسلام، در مقام دین جامع، وفاق و قرابت و تلائم کامل برقرار است.