نگاهی بر نمادهای حیوانی در ادبیات فارسی

دکتر نصرالله شاملی

حسن علی یاری

ساجد زارع نجف آبادی

در یک نگاه گذرا به تاریخچه زندگی بشر به جایگاه شگفت انگیز و تأثیرگذار نماد و حیوان پی خواهیم برد. آدمی از حیوانات به خاطر دارا بودن برخی از ویژگی های انسانی و رفتارهای بشری به عنوان نماد استفاده می کند. بعضی از پژوهشگران نمادها را از لحاظ جنسیت به دسته هایی چون جانوری، گیاهی و… تقسیم بندی کرده اند. در این بین نمادهای حیوانی به سبب گسترگی و تأثیرگذاری در زندگی بشر جایگاه ویژه ای را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده اند. این نمادها برای اهدافی چون تحقیر، تشویق، عینی کردن مفاهیم انتزاعی، و… به کار گرفته می شوند. نمادهای حیوانی را می توان به دو دسته ی عمومی و خصوصی تقسیم بندی کرد. نمادهای خصوصی حیوانی بر مبنای تجارب، روحیه و نگرش های فردی اشخاص وابسته اند؛ امّا نمادهای عمومی حیوانی که مورد پذیرش جمع کثیری از آحاد یک جامعه قرار می گیرند بر مبنای عوامل اجتماعی پی ریزی شده اند. اعتقادات دینی، باورهای ملی و وقوع رویدادهای واقعی در یک جامعه از موارد مؤثر بر نمادهای عمومی حیوانی به شمار می آیند. مهمترین عامل تأثیرگذار بر نمادهای عمومی حیوانی، ویژگی های یک حیوان می باشد.

شایان ذکر است سرزمین ما ایران، محل تلاقی اندیشه ها و فرهنگ های گوناگون بوده که سبب غنای ادبیات فارسی شده است. از جمله ی آنها می توان به اندیشه های زرتشت، دین اسلام و تفکرات غربی اشاره کرد. موارد ذکر شده پیوندی عمیق و غیر قابل انکار با نمادهای حیوانی دارند.

نویسندگان در این جستار، نخست در پی توضیح نکاتی چند در باب نماد و جایگاه نمادهای حیوانی در ادبیات فارسی برآمده اند؛ سپس سعی بر آن بوده تا گزیده ای از نمادهای حیوانی ریشه یابی شده و همراه با شاهد مثال ذکر گردد.

ادامه مطلب > > > >