ارزیابی تفسیر ابوالبرکات از عقل

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

ابوالبرکات در فصل نوزدهم از بخش مابعدالطبیعه کتاب المعتبر فی الحکمه به اثبات صفات ذاتی حق تبارک و تعالی پرداخته و برخلاف برخی از متکلمان اراده را نیز از صفات ذاتی او به شمار آورده است.

همان گونه که مبدأ هستی هر یک از موجودات موجود اول شناخته می شود، مبدأ و منشأ پیدایش هر یک از علوم نیز علم اوّل به شمار می آید. این سخن در مورد حکمت و اراده نیز صادق است. ابوالبرکات معتقد است سلسله ی علت ها و معلول ها در جهان هستی سرانجام به وجودی پایان می پذیرد که به هیچ وجه معلول نیست.

در عالم علم و دانش نیز وضع به همین منوال است؛ زیرا دانشمندان علم و دانش خود را از عالم دیگری می آموزند که او نیز دانش خود را از عالم دیگری فراگرفته است و این سلسله ی آموزش سرانجام به عالمی پایان می پذیرد که علم او ذاتی است و به چیز دیگری وابسته نیست. به این ترتیب علم نخست و نخستین علم، مبدأ و منشأ هر علم دیگر به شمار می آید و البته علم اوّل معلول هیچ علم دیگری نیست. ابوالبرکات سخن پیغمبران را نیز در اینجا شاهد ادعای خویش شمرده و چنین می اندیشد که این راه با فرض پذیرش قانون علت و معلول بسیار روشن و آشکار است.

ادامه مطلب > > > >