جنبه خیر و شرّ و جاندارانگاری آب در شاهنامه
فاطمه اسفندیاری مهنی
خدیجه خدایاری
جنبه ی خیر و شرّ در ایران باستان تقریباً در تمام پدیده ها وجود دارد. آب این عنصر حیات بخش در عین حال می تواند ویرانگر نیز باشد؛ گاهی جنبه ی درمان دارد و گاهی تبدیل به آب مرگ می گردد. این دوسویگی و دوگانگی در شاهنامه، چون اکثر اسطوره های ایران باستان نمودار گشته است. اسطوره ی آب حیات و داستان چشمه ی سو از بارزترین نمونه های دوسویگی نماد آب در شاهنامه است. از طرفی در این مبحث، آنمیسم یا جاندارپنداری آب بیان شده است که نمونه های آن در شاهنامه و بخصوص داستان یزدگرد دیده می شود.
دوسویگی آب در شاهنامه
آب نیز چون بسیاری از پدیده های دیگر شاهنامه با چهره ای دوگانه نمودار می گردد. بیشترین نمود آب در شاهنامه به عنوان عنصر زایندگی و حیات در داستان اسکندر و آب حیات دیده می شود. این آب که در ظلمات قرار دارد؛ رمز زندگی جاودانه و حیات دوباره است. این آب، چون آبهای زندگی بخش دیگر نصیب انسان های نیک و پاکی چون خضر می گردد و اسکندر صفتان از آن بهره ای نخواهند برد، بلکه حتی آب برای این گروه، پیام آور مرگ خواهد بود:
خروش آمد از چشمه ی آب شور
که ای آرزومند چندین مشور
کنون زندگانیت کوتاه گشت
سر تخت شاهیت بی شاه گشت
> > > >