ضمیمه ی جزوه ی تاریخ ادبیات ایران و جهان (۱) – دوره کهن

 

معصومه بوذری

 

در ادامه ی مباحث کلاس و جزوه ی تاریخ ادبیات کهن، باید خانواده ی زبانهای ایرانی را نیز به عنوان حاشیه ی این درس مورد مطالعه قرار دهیم. لذا مروری خواهیم داشت بربخشی از کتاب سه جلدیِ دکتر پرویز ناتل خانلری، و در مورد “تاریخ زبان فارسی” در حدّ یک نوشتار کوتاه، ریشه های این خانواده ی زبانی را از نظر می گذرانیم.

***

تاریخ زبان فارسی؛ جلد اول، تألیف دکتر پرویز ناتل خانلری، نشر نو، ۱۳۶۵، (چاپ اول: ۱۳۴۸)

باب دوم: زبان های ایرانی از آغاز تا اسلام

 

 

روش طبقه بندی زبان ها

 

الف) روش طبقه بندی زبانها بر حسب صرف و نحو و ساختمان:

1. زبانهای تک هجایی: چینی، ژاپنی، سیامی، برمه ای، تبتی
2. زبانهای پیوندی: دراویدی (در شبه قاره هند)، افریقایی، مالایی و پولینزی، بوشیمن، بانتو، و جزایر شمال استرالیا
3. زبانهای صرفی: کلیه ی زبانهای موسوم به “هند و اروپایی”، و کلیه زبانهای به اصطلاح “سامی حامی”

 

نکته مهم: تقسیم بندی زبانها بر حسب نوع و ساختمان، از مدتی پیش میان زبان شناسان منسوخ و متروک شده است زیرا دریافته اند … هیچ زبانی به طور جامع و کامل و متفاوت با زبانهای دیگر وجود ندارد….

بنابراین دانش “دستور زبان تطبیقی” بوجود آمد و سپس “زبان شناسی تاریخی” و “تاریخ زبان” از آن نتیجه شد.

 

ب) روش طبقه بندی زبان ها بر حسب خانواده های اصلی آن ها:

1. خانواده هند و اروپایی؛ که اصل یا مادر آن زبانی فرضی است که نام “هند و اروپایی” یا “هندو ژرمانی” بر آن نهاده اند.
2. خانواده ی سام و حامی؛ که اکنون در شبه جزیره عربستان و قسمتی از عراق و سوریه و لبنان و فلسطین و اردن و افریقای شمالی از مصر تا مراکش، و از دریای روم تا مدار رأس السرطان و اتیوپی و اریتره و سومالی متداول است.
3. خانواده ی اورالی یا فین و اوگریائی؛ که زبانهای فنلاندی و استونی و مجاری و لاپونی و برخی زبانهای سیبری را شامل می شود.
4. خانواده ی آلتائی؛ که شامل زبانهای ترکی، تاتاری، ترکمانی، قرقیزی مغولی قبایل قلمون و پوریات، و تنگوسی مردم منچوری است.
5. خانواده های دیگر و زبانهای منفرد که در بخش هایی از آسیا، افریفا، امریکای شمالی و مرکزی و جنوبی، رواج دارند و نیز زبان اقوام و ملتهای منقرض شده بوده اند. زبان اقوامی مانند سومریان وعیلامیان در میان رودان. همچنین است زبانهایی که به اصطلاح زبان شناسی “قفقازی” خوانده می شوند و اکنون شمار گویندگان کمی دارند یا بسیاری از زبان های رایج در هندوستان و جنوب شرقی و مشرق آسیا، یا زبان های بومیان افریقای مرکزی و جنوبی و بومیان قاره امریکا.

 

خانواده ی زبان های هند و اروپایی

زبان های متعددی که رابطه ی خوشاوندی آنها با روش تطبیقی آشکار شده است و همه از اصل واحدی که “هندو واروپایی” خوانده می شود منشعب شده اند.

میان زبانهای متعددی که از خانواده ی هند و اروپایی شمرده می شوند، با قطع نظر از تاریخ، دو نوع متمایز دیده می شود: یکی نوع باستانی که در آن اسم و صفت و ضمیر بحسب مقامی که در جمله دارند صرف می شوند و ساختمان فعل نیز دارای خصوصیات معینی است. دیگر نوع جدید که در آن صرف اسم و صفت و ضمیر کاملاً یا به میزان مهمی از میان رفته و روابط اجزاء جمله به وسیله ی حرفهای ربط و اضافه یا به حکم ترتیب کلمات در جمله بیان می شود. نوع اوّل را در اصطلاح “ترکیبی” و دومی را “تحلیلی” می خوانند؛ امّا باید دانست که در هر زبان و هر مرحله از یک زبان هر دو نوع از این مشخصات کلی وجود دارد و تنها این تقسیم بر حسب حکم بر اغلب است.

 

قوم باستانی هند و اروپایی، طبق نظر اکثر دانشمندان، پیش از انشعاب و مهاجرت طوایف مختلف در کناره های دریای بالتیک در اروپا اقامت داشته است. امّا شاید نظریه ی دیگری که به موجب آن وطن اصلی این ملت را در دشتهای جنوب روسیه و شمال شرقی ایران تعیین می کند بیشتر اعتبار داشته باشد.

گویندگان زبانهای هند و اروپایی همه از نژاد سفید هستند اگرچه شعبه هایی که در مناطق جنوبی تر و گرمتر سکونت دارند اندکی سیه چرده باشند.

 

شعبه های اصلی و مهمی که از زبان کهن هند و اروپایی مشتق شده از این قرار است:

حِتّی، حِتّی هیروگلیفی و چند زبان آسیائیک، تخاری، یونانی، ایتالیک، آلبانی، ژرمنی، سلتی، بالتی، اسلاوی، ارمنی، آریایی (هند و ایرانی)

 

ادامه مطلب

 

سایر جزوات مربوط به هنر و ادبیات کارشناسی هنر – واحدهای نظری

https://chistiha.com/?p=3541  و https://chistiha.com/?cat=399