برایان مگی ۱۲ آوریل ۱۹۳۰(۲ اردیبهشت ۱۳۰۹) در خانواده بسیار ضعیف کارگری در یکی از محله های فقیرنشین شرق لندن به نام هاکستون به دنیا آمد. او با خانواده اش در طبقه دوم ساختمانی زندگی می کرد که طبقه اول آن کارگاه خیاطی بود و پدر و مادرش آنجا کار می کردند. این دقیقا بر خلاف بسیاری از فلاسفه ای که در انگلستان فعالیت می کردند، مثل راسل و ویتگنشتاین است که زندگی های مرفهی داشتند، راسل که می دانیم لرد و از خانواده ای بسیار ثروتمند و اشرافی بود، خانواده ویتگنشتاین در اتریش هم بسیار ثروتمند و متنفذ بودند. در حالی که شروع زندگی برایان مگی با اکثر کسانی که معمولا در دانشگاه های آکسفورد و کمبریج فلسفه تدریس می کردند، فرق می کرد. به طور کلی فلسفه رشته ای است که بیشتر آدم های مرفه می توانند از عهده آن بربیایند زیرا برای رشته فلسفه، کار نیست. بنابراین کسانی سراغ فلسفه می روند که امکانات مادی زیادی داشته باشند. اما برایان مگی در یک محدوده کارگری و از نظر اقتصادی بسیار ضعیف تربیت شد. بعد از جنگ جهانی هم وقتی به خانه اش بازگشت، دید که خانه پدری اش در اثر بمباران آلمانی ها با خاک یکسان شده.

این امر سبب شد که در سنین نوجوانی و جوانی به سمت فعالیت های سوسیالیستی گرایش پیدا کند، یعنی هم در این زمینه ها بسیار مطالعه کرد و هم با احزاب سوسیالیستی و چپ انگلستان آشنا شد. جالب است که محل زندگی مگی در این سال ها نزدیک هاید پارک لندن بوده است. می دانید که در هاید پارک متفکران و سیاسیون و اغلب فعالان اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سخنرانی های داغ و پرجمعیتی داشتند و برایان مگی جوان نیز در این سخنرانی ها شرکت می کرد. به همین دلیل به مسائل مختلف اجتماعی علاقه مند می شود. برای مثال مدتی در زمینه علل اجتماعی فقر و گرایش زنان فقیر به روسپی گری تحقیق می کند. همچنین در این سال ها برایان مگی به مساله مذهب علاقه مند می شود، البته او هیچ گاه فردی مذهبی نبوده است. همچنین برایان مگی در جوانی شعر می گفته اما بعدها متوجه می شود که استعداد شاعری ندارد و این اشعار را از بین می برد.

به طور کلی کسانی که در انگلستان و فرانسه کار و فعالیت فکری و فرهنگی می کردند، گرایش سیاسی به اندیشه چپ داشتند، بر عکس آلمان که نسبت به این دو کشور دیرتر صنعتی شد و در نتیجه بسیاری به جنبش نازی ها گرایش پیدا کردند. جنگ جهانی دوم البته در سیاسی شدن افراد بسیار اثر داشت زیرا وقتی جامعه آرام و ساکت است کمتر کسی به سیاست علاقه پیدا می کند اما در جامعه پر تلاطمی مثل انگلستان جنگ جهانی دوم، گرایش به سیاست امری عام است. به خصوص که انگلستان یکی از محورهای اصلی این جنگ بود، یعنی هیتلر در آلمان و چرچیل در انگلستان دو قطب اصلی جنگ بودند، در نتیجه مردم نیز از تاثیر این شرایط بر کنار نبودند به خصوص کسانی که هوش و استعداد فکری بیشتری داشتند و برایان مگی نیز از این دست افراد بود. به همین دلیل به سمت کارهای مطبوعاتی و ژورنالیستی گرایش پیدا کرد. از قضا یکی از ایرادهایی که به او می گیرند، این است که استعداد کافی برای فیلسوف شدن نداشته و به همین دلیل سعی می کرده، اندیشه های فلسفی را به زبان ساده برای مردم عادی بیان کند. نکته جالب تر اینکه از آنجا که برایان مگی از خانواده ای غیرمرفه و از نظر اقتصادی ضعیفی آمده و به فلسفه علاقه مند می شود، تلاش داشته زمینه ای را مهیا کند تا افراد فقیر نیز با مباحث فکری و فلسفی آشنا شوند و بتوانند دستاوردهای فکری را هضم کنند. یعنی وضعیت خود مگی در راهبردی که اتخاذ می کند بسیار موثر است. اگر از خانواده ای خیلی مرفه بود احتمالا چندان رغبتی به این کار نشان نمی داد زیرا اصولا گرایشی نخبه گرایانه به خصوص در قرون جدید در فلسفه پدید می آمد و کسانی که وارد این حوزه می شدند بسیار مرفه بودند.

دقیقا این طور است، علت نیز چنانکه گفتم، زندگی شخص خودش است. وقتی خودش در میان مردم زندگی می کرد و می دید که چقدر این مردم از تفکر و اندیشه محروم و درگیر مسائل روزمره هستند، سعی می کند وارد شود و فلسفه را به زبان ساده بازتاب دهد.

به نظر من این کار خیلی مهم است، چه بسا ما که در جهان سوم هستیم نیز باید چنین رهیافتی اتخاذ کنیم. یعنی کسانی که وارد فلسفه می شوند، سعی نکنند آن حالت نخبه گرایانه را تقلید و از زبان غامض و پیچیده و انتزاعی پرهیز کنند. از این حیث برایان مگی برای ما الگوی بسیار کارساز و مهمی است.

البته این مشکل هست. اما توجه کنید که تفاوت عمده فلسفه مدرن در انگلستان و امریکا در همین موضوع است. فلسفه وقتی به قاره امریکای شمالی می رود، آن غامض بودن و لغات پیچیده به کار بردن و اصطلاحات نامانوس را به کار بردن به تدریج کنار گذاشته می شود و فلاسفه بزرگ به زبانی شیوا و روان برای مردم می نویسند، برای مثال در امریکا ویلیام جیمز را داریم که به زبانی ساده و سرراست آثاری بسیار مهم و اثرگذار را نوشته و جان دیویی دیگر فیلسوف برجسته امریکایی که پدر فلسفه تعلیم و تربیت است و آثار فراوانی در زمینه آموزش و پرورش دارد نیز به نحو دیگری چنین کرده است. به طور کلی دنیا به سمتی می رود که فلسفه زبان مردم بشود و همه بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. به عبارت دیگر فلسفه باید از دهلیزهای تنگ دانشکده ها و اتاق های اساتید فراتر برود و به حوزه عمومی وارد شود بنابراین اشکال ندارد که فلسفه ماهیت ژورنالیستی بگیرد. البته قبول دارم که نباید همه فلسفه چنین شود. به هر حال جامعه به طبقات مختلف تقسیم شده و چنین نیست که سطح همه در جامعه یکسان باشد. بنابراین اینکه زمینه ای مهیا شود که مردم عادی نیز بتوانند فکر کرده و به آرای متفکران دسترسی پیدا کنند، اهمیت دارد. برایان مگی نیز در همین زمینه گام برمی داشت و جالب است که آثارش در امریکا بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. بعدا دانشگاه ییل هم به او یک فوق دکترا می دهد. می دانیم که فلاسفه بریتانیایی مثل راسل و مور چندان امریکا را دوست نداشتند زیرا در امریکا طبقه متوسط خیلی پررنگ است بر خلاف انگلستان که بسیار طبقاتی است. می دانیم که مجلس لردها یا اعیان بخش مهمی از سیاست انگلستان و بسیار نیز تعیین کننده است.

برایان مگی از سال ۱۹۵۲ همکاری خودش با رسانه ها را شروع می کند. نخست گزارش هایی در حوزه مسائل اجتماعی و فرهنگی و مسائلی مثل فقر را شروع می کند بعد وارد سیاست می شود. سیاست برای او بسیار اساسی بوده به همین دلیل وارد حزب کارگر بریتانیا شده و در انتخابات کاندیدا می شود. او بین سال های ۱۹۷۴تا ۱۹۸۳ نخست به عنوان عضو حزب کارگر و در سال پایانی به عنوان عضو حزب سوسیال دموکرات نماینده پارلمان می شود.

اشتغال برایان مگی به سیاست سبب می شود که ارتباط بیشتری با مردم داشته باشد و در نتیجه این در زبان فلسفی او نیز تاثیر می گذارد یعنی می کوشد به زبانی فلسفه را بیان کند که مردم عادی کوچه و خیابان نیز بتوانند مفاهیم فلسفی را دریابند. البته فراموش نکنیم که برایان مگی فرد بسیار با سوادی است. برایان مگی در دانشگاه آکسفورد تاریخ و فلسفه خواند، اگرچه دوره دکترای فلسفه را در این دانشگاه نیمه کاره رها کرد. بعدا چنانکه گفتم به دانشگاه ییل رفت و آنجا به او مدرک فوق دکترا دادند. آشنایی ژرف و عمیق او با فلسفه در مباحثی که با استادان و فلاسفه برجسته زمانه مطرح می کند، مشهود است.

بله، او در برنامه هایی که برای تلویزیون تهیه می کند با فلاسفه بزرگی چون هربرت مارکوزه، چارلز تیلور، نوام چامسکی، آیریس مرداک، هیلاری پاتنم، ارنست گلنر، ویلیام باتر، آلفرد جی آیر، آنتونی کوئینتن، آیزایا برلین، ویلارد ون، اورمان کواین، برنالد ویلیامز، رونالد دورکین و… گفت وگو و جریان های مهم فکری در قرن بیستم را مطرح می کند. همچنین در مجموعه برنامه هایی با عنوان فلاسفه بزرگ درباره شماری از مهم ترین فیلسوفان تاریخ با متفکران بزرگی چون فردریک کاپلستون، مارتا نوسباوم، جان سرل، برنارد ویلیامز، آنتونی کنی، ج.پی. استرن و… مصاحبه می کند. دقت و شیوایی بحث برایان مگی در گفت وگو با این اندیشمندان بزرگ، نشانه آشنایی ژرف و عمیق و در عین حال گسترده او با مباحث فلسفی است. او در این گفت وگوها ضمن آنکه مسائل غامض فلسفی را به زبانی شیوا و روان بیان می کند از دقت آنها نیز کم نمی کند و دچار تقلیل گرایی و ساده سازی بیش از حد نمی شود. برنامه های او در انگلستان بسیار مخاطب داشت.

بله. درست است. همین هم نکته جالبی است زیرا کسانی که در انگلستان به فلسفه می پردازند معمولا نسبت به فلسفه های تحلیلی و انگلیسی تعصب دارند و فلسفه های قاره ای را اصلا فلسفه نمی دانند. کسانی مثل راسل و مور معتقد بودند که فلسفه های قاره ای، نوعی ژورنالیسم تغییر چهره داده است. برخی از طرفداران آنها در ایران نیز چنین دیدگاه هایی دارند. حتی یکی از طرفداران آنها در ایران می گفت که فلسفه های قاره ای را ظرف دو ساعت می توان تدریس کرد. اما برایان مگی چنین محدودی فکری ای نداشت و به فلسفه های قاره ای اعم از پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم و مکتب فرانکفورت توجه داشت. ضمن اینکه با اندیشه های فیلسوفان بزرگ فلسفه تحلیلی مثل لودویگ ویتگنشتاین، برتراند راسل و کارل پوپر به خوبی آشنا بود و به آنها اشراف داشت.

دقیقا همین طور است. او از کودکی و تحت تاثیر پدرش به موسیقی و تئاتر علاقه داشت و این علاقه همواره در طول زندگی با او ماند. به گونه ای که بعدها کتابی درباره ریشارد واگنر، آهنگساز بزرگ آلمانی نوشت. به طور کلی برایان مگی انسان بسیار جامع الاطرافی بود. در واقع می توان در او یک بینش جهان روا دید. او راجع به بوداییسم کار کرده و به آن علاقه داشت. در زمینه ادبیات نیز فعال بود و در سال ۱۹۷۷ رمانی با عنوان «مواجهه با مرگ» منتشر کرد که خوشبختانه این اثر به تازگی توسط مجتبی عبدالله نژاد به فارسی ترجمه شده است. همچنین در زمینه سام ستیزی نیز کار کرده که تحت تعقیب قرار گرفته است.

در سال ۱۹۹۷ برایان مگی کتابی با عنوان «اعترافات یک فیلسوف» منتشر می کند که برخی آن را نوعی خودزندگی نامه می نامند. این کتاب باعث می شود که شکایتی علیه برایان مگی از ناحیه یکی از همکاران برتراند راسل به نام رالف شونمان طرح شود. شونمان در دهه پایانی زندگی راسل یکی از همکاران او بوده است. گفته می شود که سازمان امنیتی امریکا سیا به شونمان پولی داده که راجع به راسل مطالبی بگوید که حیثیت فلسفی و علمی او مخدوش شود و برایان مگی در کتابش به طور مفصل به این موضوع اشاره می کند. انگیزه سیا از این کار بدنام کردن راسل به دلیل فعالیت هایش علیه امریکا در جنگ ویتنام بود. اما وقتی برایان مگی در کتابش به این موضوع اشاره می کند، شونمان از او در انگلستان شکایت می کند. به همین دلیل نیز چاپ این کتاب در معرض حکم دادگاه قرار می گیرد. شکایت دیگری نیز در کالیفرنیا علیه رندم هاوس، انتشاراتی بزرگی که این کتاب مگی را منتشر کرده، مطرح می شود و رندم هاوس در سال ۲۰۰۱ ناگزیر می شود با پرداخت پول این دعوا را حل و فصل کند. بعدا این بخش ها در چاپ های بعدی کتاب حذف می شود.

می دانیم که برایان مگی در خانه سالمندان از دنیا رفت، او در سال های پایانی عمر کتابی با عنوان «Ultimate Questions» (پرسش های نهایی) نوشت که فکر نمی کنم به فارسی ترجمه شده باشد. این کتاب در واقع حسب حال اوست. مگی در این کتاب فروتنانه می گوید که من آن اصالت (originality) و خلاقیتی که برخی از فلاسفه مدرن دارند را ندارم هر چند سعی کردم که دستاوردهای نوینی را از خودم باقی بگذارم. او در بخشی از کتاب می گوید:«پوپر خلاقیت داشت، راسل نیز انسان بسیار نوآوری بود، آلبرت اینشتین نیز کسی بود که شیوه نگاه به پدیده های این عالم را تغییر داد و به انسان ها یاد داد که چگونه به امور و پدیده های عالم به شیوه ای دیگر نگاه کنند بنابراین راه جدیدی را در فهم معنای مکان و زمان طرح کرد که برای اولین بار مطرح شده بود، من اینجا صریحا اذعان می کنم که آن نبوغ و نوآوری و استعدادهایی که پوپر و راسل و اینشتین داشتند را ندارم. ای کاش من هم از نظر درجه و رتبه و پایگاه فکری مثل آنها بودم.» دیوید هرمن یکی از فلاسفه معاصر راجع به برایان مگی می گوید:«مگی انسان بسیار روشنی بود و هیچ نوع پیچیده بودن و غامض بودن را در او احساس نمی کردیم. او سخت ترین اندیشه ها را به زبان قابل فهم بیان می کرد بدون اینکه به ساده انگاری دچار شود از همه مهم تر اینکه او به موضوعی که راجع به آن صحبت می کرد عمیقا آگاهی داشت و آن را شناخته بود. هیچ وقت راجع به موضوعاتی که نمی شناخت، صحبت نمی کرد. من به خصوص کتاب او با عنوان «درآمدی بر فلسفه» که حاصل گفت وگوی او با آیزایا برلین است را شاهکار می دانم. در این زمان برلین در اوج خلاقیتش بود و برایان مگی توانست این بعد از خلاقیت و بزرگی آیزایا برلین را به زبانی بسیار شیوا بازتاب دهد».